Nhắc đến võ cổ truyền Việt Nam, chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ ngay tới võ Bình Định. Có nguồn gốc từ xa xưa, được chính ông cha ta sử dụng để đánh giặc, võ cổ truyền Bình Định không những nổi tiếng bởi quyền pháp mà còn bởi những chiến công lịch sử hào hùng. Bài viết sau đây sẽ thông tin đến bạn về môn võ uy nghi này.
Nguồn gốc hình thành và quá trình phát triển của võ cổ truyền Bình Định
Trước thời Tây Sơn (từ khoảng năm 1600), võ cổ truyền Bình Định vẫn còn ở dạng sơ khai, hình thành chủ yếu dựa trên các thao tác trong lao động và sử dụng những công cụ lao động hàng ngày của người nông dân.
Đến thời Tây Sơn, dần có sự hòa nhập, giao lưu giữa các dòng võ và quy tụ nhiều anh hùng hào kiệt, nhiều võ sư, võ quan nổi tiếng. Võ cổ truyền Bình Định thời kỳ này được sử sách ghi nhận là thời kỳ hưng thịnh và rực rỡ nhất, được xây dựng thành hệ thống võ học, được đưa vào trong hệ thống thi cử, đào tạo các tướng sĩ, được nghiên cứu và áp dụng một cách triệt để, sáng tạo trong quân sự, trong chiến đấu, chiến trường và được khuyến khích mở trường dạy võ khắp nơi.
Võ cổ truyền Bình Định thời Tây Sơn là hòa quyện, sự kết tinh cao độ giữa các phái võ, dòng võ, môn võ khác nhau tạo nên sức mạnh tổng hợp nhưng được chắt lọc cái tinh túy nhất để cải thiện, bổ sung vào kho tàng võ học chân truyền của dân tộc.
Sau khi Nguyễn Ánh lên ngôi, mặc dù ông đã lệnh tiêu diệt mọi mầm mống của nhà Tây Sơn nhưng võ cổ truyền Bình Định vẫn có lắt léo tồn tại với sức sống mãnh liệt, môn võ vẫn được bí mật truyền dạy trong các nhà chùa hoặc ở các bìa rừng, vẫn được nhiều người dày công nghiên cứu, sưu tầm, viết thành sách lưu truyền lại cho các thế hệ mai sau.
Đến nửa đầu thế kỷ XIX, các dòng võ nước ngoài như võ Thiếu Lâm của Trung Hoa và nhiều môn võ phương tây như Karatedo, Taekwondo, quyền Anh, Judo,… đã du nhập phát triển khá mạnh ở Bình Định nhưng vẫn không thể nào lấn át được môn võ cổ truyền này bởi nó vẫn giữ được những đặc điểm độc đáo, tinh túy của mình.
Đặc điểm nổi bật của võ cổ truyền Bình Định
Về võ thuật
Đặc trưng của loại võ là đánh cận chiến, đánh nhập nội nên luôn luôn tìm cách áp sát đối phương để tấn công, dùng gối chỏ khá nhiều, dùng đòn sát phạt gây thương tổn đến đối phương, uyển chuyển tránh né hoặc lặn, lành, hoành, bắt, lắt, liếc rất linh hoạt để dùng trong tự vệ. Điểm đặc trưng của môn võ này là không phải một môn võ thiên về tấn công mà lấy tự vệ làm chính, tấn công chỉ là phụ.
Về võ lý
Môn võ này chịu nhiều ảnh hưởng từ Trung Quốc khi vận dụng học thuyết âm – dương, lấy thủ pháp trong ngũ hành và tấn pháp trong bát quái làm nguyên lý cơ bản.
“Lưỡng túc bát bộ vi căn” , “Song thủ ngũ hành vi bản” là cơ sở võ lý cho luyện tập bộ tay và bộ chân của người học võ trong võ cổ truyền Bình Định.
Về võ đạo
Nhân sinh quan của người học võ luôn song hành với những chuẩn mực của xã hội. Đó là đạo nghĩa làm trò, đạo hiếu làm con, đạo tín làm bạn và đạo của những người học võ. Người học võ chân chính sẽ không bị lu mờ trước vật chất, không chịu khuất phục trước uy quyền, thấy bất công thì không khoanh tay đứng nhìn, gặp hiểm nguy thì không màng tính mạng.
Về nội dung
Võ cổ truyền Bình Định vô cùng đa dạng nhưng chung quy có 4 nội dung cơ bản là: luyện công, quyền thuật, võ dùng binh khí, luyện nội công. Quyền là quyền tay không, bao gồm Nhu quyền và Cương quyền. Võ tay không chia làm 4 nhóm: Võ thể dục, võ tỷ thí, võ tự vệ, và võ chiến đấu. Binh khí được dùng trong bao gồm binh khí dài và binh khí ngắn. Loại binh khí được lưu hành phổ biên là côn (tiếng địa phương còn gọi là roi) với nhiều “phách roi” độc đáo chỉ thấy ở võ cổ truyền Bình Định: “Đá văn roi”, “Đâm so đũa”, “Roi đánh nghịch”, “Phá vây”, … Nói về vận dụng vũ khí thô sơ chống giặc, Bình Định có “Bài kiếm 12” nổi tiếng gồm 12 động tác được chắt lọc trong nhiều bài kiếm tiêu biểu của võ Bình Định để hình thành một cách đơn giản, dễ nhớ, dễ tập, để đưa vào luyện tập và thực hành chiến đấu đạt được hiệu quả cao trong các lực lượng bán vũ trang và vũ trang ở địa phương.
Các bài võ tiêu biểu
Võ thuật cổ truyền Bình Định gồm nhiều bài quyền tay không và bài võ với binh khí khác nhau giữa các hệ phái và võ đường. Liên đoàn Võ thuật cổ truyền Bình Định đã xác định 17 bài võ phổ biến như sau:
- Hùng kê quyền (tay không) – tương truyền do Đông Định vương Nguyễn Lữ biên soạn
- Ngọc trản quyền (tay không)
- Bạch điêu (tay không)
- Tứ hải (tay không)
- Thái sơn côn (roi)
- Đoản côn (roi)
- Trực chỉ (roi)
- Lôi phong tùy hình kiếm (kiếm) – tương truyền do Đô đốc Trần Quang Diệu biên soạn
- Song phượng kiếm (hai kiếm) – tương truyền do Đô đốc Bùi Thị Xuân biên soạn
- Lôi long đao (đại đao) – tương truyền do Đô đốc Võ Văn Dũng biên soạn
- Độc long thương (thương)
- Độc phủ (rìu)
- Chấn thiên cung (cung)
- Lăn khiên (khiên + đoản đao)
- Song chùy (hai chùy)
- Bán thiên kích (kích)
- Bừa cào
Kết luận
Như vậy là chúng tôi đã chia sẻ đến bạn những thông tin về võ cổ truyền Bình Định. Hy vọng qua bài viết này các bạn sẽ hiểu rõ hơn về nguồn gốc cũng như lịch sử hào hùng của môn võ độc đáo này.
